Karnoprawna odpowiedzialność członków zarządu – część I

Członkowie zarządu spółek handlowych - w związku z pełnioną przez siebie funkcją - niewątpliwie mogą ponosić odpowiedzialność cywilnoprawną, jednakże należy podkreślić, iż za określone zachowania podlegają oni również odpowiedzialności karnej. W jakich sytuacjach i za jakiego rodzaju zachowania poniosą oni zatem odpowiedzialność karną? Otóż wskazać należy, iż przepisy, które regulują tę kwestię są w znacznej mierze rozproszone i odnaleźć je możemy w różnych ustawach. Niniejszy wpis dotyczył będzie jedynie odpowiedzialności karnej, którą członkowie zarządu mogą ponosić na podstawie przepisów Ustawy Kodeks spółek handlowych z dnia 15 września 2000 r. (Dz.U.2020.1526 t.j. z dnia 2020.09.03). W kolejnych wpisach zaprezentowane zostaną inne podstawy prawne ponoszenia przez członków zarządu odpowiedzialności karnej.

W Kodeksie spółek handlowych (dalej: k.s.h.) karnoprawną odpowiedzialność członków zarządu uregulowano szczegółowo w tytule V – Przepisy karne (art. 586 – 595 k.s.h.). Członkowie zarządu lub likwidatorzy spółek handlowych poniosą odpowiedzialność karną za dopuszczenie się przestępstw m.in. w związku z wykonywaniem swych funkcji. Wskazać należy w pierwszej kolejności na art. 586 k.s.h., który stanowi, iż: Kto, będąc członkiem zarządu spółki albo likwidatorem, nie zgłasza wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo powstania warunków uzasadniających według przepisów upadłość spółki - podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Przy czym za M. Rodzynkiewiczem trzeba założyć, że: obowiązek dłużnika zgłoszenia wniosku o upadłość jest wykonany tylko w razie prawidłowego złożenia tego wniosku do sądu upadłościowego w wymaganym terminie. Jeżeli zostanie złożony wniosek nieodpowiadający wymaganiom prawa upadłościowego albo nienależycie opłacony i w związku z tym zostanie on zwrócony bez wzywania dłużnika o jego uzupełnienie lub opłacenie (art. 28 ust. 1 pr. up.), to należy uznać, że dłużnik nie wykonał obowiązku zgłoszenia wniosku o upadłość, co umożliwia przyjęcie odpowiedzialności karnej na podstawie art. 586 (tak: M. Rodzynkiewicz [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. VII, WKP 2018, art. 586). Należy podkreślić ponadto, iż czyn z art. 586 k.s.h jest występkiem umyślnym, co determinuje fakt, iż: błąd sprawcy co do tego, iż zachodzą określone prawem przesłanki zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości (przesłanki te obiektywnie zachodziły, a sprawca sądził, że nie zachodzą), powoduje dekompletację znamion umyślności i brak odpowiedzialności karnej nawet wtedy, gdyby błąd ten był zawiniony (tak: M. Rodzynkiewicz [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. VII, WKP 2018, art. 586).

Na podstawie art. 587 k.s.h, odpowiedzialność karną poniesie ten, kto przy wykonywaniu obowiązków wymienionych w tytule III i IV ogłasza dane nieprawdziwe albo przedstawia je organom spółki, władzom państwowym lub osobie powołanej do rewizji. Grozi za to kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Dodatkowo ustawodawca penalizuje także nieumyślne działania sprawcy w tym zakresie, za co grozi kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Lublinie w swym wyroku z dnia 23 grudnia 2002 r. (sygn. akt II Aka 310/02): Przestępstwo z art. 587 Kodeksu spółek handlowych jest przestępstwem indywidualnym, a więc może go popełnić tylko osoba, która wykonuje obowiązki w tytule III Kodeksu spółek handlowych (np. członek zarządu komisji rewizyjnej, rady nadzorczej, likwidator itd.). Do osób tych należą również założyciele spółki akcyjnej, a więc osoby, które przyczyniały się do jej utworzenia i podpisały statut spółki (art. 301 § 3 Kodeksu spółek handlowych). Natomiast inne osoby, które w sprawozdaniach finansowych podają nieprawdziwe dane albo przedstawiają je organom nadzorczym, władzom państwowym lub badającemu sprawozdanie finansowe i księgi handlowe, podlegają odpowiedzialności karnej z art. 35 § 1 lub § 2 ustawy z dnia 18 października 1991 r. o badaniu i ogłoszeniu sprawozdań finansowych oraz biegłych rewidentach i ich samorządzie (Dz. U. Nr 111 z 1991 r., poz. 480 z późn. zm.) – LEX nr 80596.

Karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy podlega członek zarządu albo likwidator, który dopuszcza do nabycia przez spółkę handlową własnych udziałów lub akcji albo do brania ich w zastaw (art. 588 k.s.h.). Nabywanie akcji lub udziałów własnych jest niedozwolone. Sytuacja polegająca na nabyciu udziałów własnych jest szczególna, gdyż spółka wówczas uzyskuje prawa udziałowe wobec samej siebie, co wzmocniłoby nadmiernie członków zarządu i likwidatora, stanowiąc jednocześnie zagrożenie dla obrotu (A. Kidyba [w:] Komentarz aktualizowany do art. 301-633 Kodeksu spółek handlowych, Gdańsk 2020, art. 588).

Kolejnym penalizowanym przez k.s.h. działaniem członków zarządu lub likwidatorów sp. z o.o. jest dopuszczenie do wydania przez spółkę dokumentów imiennych, na okaziciela lub dokumentów na zlecenie na udziały lub prawa do zysków w spółce. Grozi za to kara grzywny, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do 6 miesięcy (art. 589 k.s.h.). Przestępstwo to może być popełnione tylko umyślnie, a jego sprawcą może być członek zarządu lub likwidator, który wydał taki dokument, jak również członek zarządu, który nie przeciwstawił się takim czynnościom (A. Kidyba [w:] Komentarz aktualizowany do art. 301-633 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el. 2020, art. 589).

Z kolei członek zarządu, który dopuszcza do wydania dokumentów akcji: niedostatecznie opłaconych, przed zarejestrowaniem spółki, a w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego - przed zarejestrowaniem podwyższenia podlega na podstawie art. 590 k.s.h. grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Sprawcą tego przestępstwa może być tylko i wyłącznie członek zarządu spółki akcyjnej. Jest to przestępstwo, które może być popełnione tylko umyślnie – sprawca zatem musi mieć świadomość tego, iż akcje są niedostatecznie opłacone, albo spółka nie została jeszcze zarejestrowana, albo podwyższenie kapitału zakładowego nie zostało wpisane do rejestru - w takiej sytuacji chce dopuścić do wydania akcji albo co najmniej godzić się na to, że zostaną one wydane. Przy czym błąd sprawcy (chociażby zawiniony) – wyłączy jego świadomość (M. Rodzynkiewicz [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz, wyd. VII, Warszawa 2018, art. 592).

Za delikty członków zarządu wyszczególnione w art. 594 k.s.h. grozi natomiast wyłącznie kara grzywny w wysokości do 20.000 zł, a polegają one na tym, że członek zarządu spółki handlowej lub likwidator, wbrew obowiązkowi dopuszcza do tego, że zarząd: nie składa sądowi rejestrowemu listy wspólników, nie prowadzi księgi udziałów zgodnie z przepisami art. 188 § 1 albo nie prowadzi księgi akcyjnej zgodnie z przepisami art. 341 § 1, nie zwołuje zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia, odmawia wyjaśnień osobie powołanej do rewizji lub nie dopuszcza jej do pełnienia obowiązków, nie przedstawia sądowi rejestrowemu wniosku o wyznaczenie biegłych rewidentów, nie ogłasza wzmianki o złożeniu opinii przez biegłego rewidenta w sądzie rejestrowym zgodnie z przepisem art. 312 § 7 albo dopuszcza do tego, że spółka przez czas dłuższy niż trzy miesiące wbrew prawu lub umowie pozostaje bez rady nadzorczej w należytym składzie. Warto w tym miejscu przytoczyć Postanowienie SN z dnia 18 stycznia 2017 r. (V CZ 89/16), które precyzuje charakter odpowiedzialności członków zarządu lub likwidatorów spółek handlowych na podstawie art. 594 k.s.h. Otóż SN wskazał, iż sprawy o nałożenie grzywny na podstawie art. 594 k.s.h. dotyczą odpowiedzialności cywilnej członków zarządu i likwidatorów za zaniechanie wykonania z winy umyślnej obowiązków wymienionych w art. 594 k.s.h. Jest to odpowiedzialność o specyficznym charakterze, a jej cel, którym jest zastosowanie represji wobec członka zarządu (likwidatora) nie realizującego obowiązków wymienionych w art. 594 k.s.h., zbliża ją do odpowiedzialności dyscyplinarnej i odpowiedzialności karnej w szerokim rozumieniu tego pojęcia - LEX nr 2298314.

Kara grzywny do 5000 zł grozi z kolei na podstawie art. 595 k.s.h za brak wymaganych w pismach, zamówieniach handlowych czy informacjach danych, o których mowa w przepisach tam wskazanych. Przepis powyższy dotyczy odpowiedzialności członków zarządu i likwidatorów spółek kapitałowych, a także komplementariuszy spółki komandytowo-akcyjnej (uprawnionych do reprezentacji spółki). Opisanego czynu zabronionego można dokonać zarówno przez działanie, jak i zaniechanie. Osoby zobowiązane mogą przecież w ogóle nie posługiwać się pismem, które zawiera wymagane informacje, ale również mogą to być niepełne dane (A. Kidyba [w:] Komentarz aktualizowany do art. 301-633 Kodeksu spółek handlowych, LEX/el. 2020, art. 595).

Reasumując, warto, by członkowie zarządu spółek handlowych mieli świadomość, za jakiego rodzaju zachowania mogą oni zostać pociągnięci do odpowiedzialności karnej. Przy czym Kodeks spółek handlowych to tylko jedna z ustaw, która zawiera przepisy dotyczące tej materii.